Bu yazımızda uygulamada fazla mesai ücretinin ne olduğu, nasıl hesaplanacağı ve ödenmemesi durumunda işçilerin başvurabileceği hukuku imkanların neler olduğu konularında detaylı bilgileri hazırladık.

Fazla Çalışma (Fazla Mesai) Ücreti Nedir?

Fazla Çalışma (Fazla Mesai) Ücreti Nedir?

Fazla çalışma (Mesai) ücreti, 4857 Sayılı İş Kanunun 63. Maddesine göre, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Haftada 45 saatten daha fazla çalışan bir içinin bu miktarı aşan kısım yönünden fazla mesai alacağı doğar. Haftalık 45 saatlik çalışma süresinin sözleşmeyle daha aşağı bir sınıra düşürülmesi mümkündür. Ancak 45 saatin üzerine çıkarılmasına imkân bulunmamaktadır. Tarafların iş sözleşmesinde haftalık çalışma saatini daha az kararlaştırılmış olması halinde, bu kısmı aşan süreler fazla çalışma olarak dikkate alınır. Yani iş sözleşmesinde işçinin haftalık 30 saat çalışacağı kararlaştırılmış ise, işçinin 30 saati geçen çalışması fazla çalışma olarak değerlendirilir.

Fazla Mesai (Fazla Çalışma) Ücretinin İspatı

Fazla çalışma (mesai) iddiasında bulunan işçi, bu iddiasının ispat etmek durumundadır. Diğer bir ifadeyle çalışma çalışmanın ispat külfeti işçi üzerindedir. İşçi fazla çalışma yaptığını iddia ettiği takdirde, bu iddiasını elinde yazılı belge olması halinde bunlarla ispat edebileceği gibi, bulunmaması halinde ya da yazılı belgelere ulaşma ihtimali bulunmuyor ise tanık beyanlarıyla ispat edebilir.

İşçinin iş yerindeki çalışma biçimi, çalıştığı saatler ve bunlar karşılığında işçiye ödenen ücretleri gösteren belgelerin işveren tarafından düzenlenerek saklanması gerekir. Ayrıca işçi adına düzenlenen ücret bordrolarının işçi tarafından imzalanması gerekir. İşçinin imzasını taşıyan ücret bordroları, aksi ispat edilinceye kadar kesin delil olarak kabul edilir ve bordrolara fazla çalışma ücretinin yansıtılarak işçiye ödenmesi halinde fazla çalışma ücretlerinin ödendiği kabul edilir.

Fakat bu nitelikte bir belgenin düzenlenmesi, eksik veya gerçeğe aykır biçimde düzenlenmesi yahut işçinin bordrolarda imzasının bulunmaması durumunda fazla çalışma iddiası, artık tanık beyanlarıyla ispat olunabilir.

• İşçinin fazla mesai ücretleri işveren tarafından ücret bordrosuna yansıtılarak işçiye ödenmiş olması halinde, işçinin fazla çalışma iddiasını yazılı delil ile ispatlanması gerekir.
• Bordrolarda bu yönde bir kayıt yoksa, fazla çalışma ücretleri işçinin bordrosunda tahakkuk ettirilmemiş ise veya işçi tarafından bordrolara ya da ücretin bankadan yatırılması halinde banka dekontunda ihtirazi kayıt konulmak suretiyle ücret alınmış ise işçi, tanık göstererek fazla çalışma iddiasını ispat edebilir.
• Yerleşik Yargıtay uygulamaları çerçevesinde bu hususta dinletilecek tanıkların, davanın taraflarıyla husumeti bulunmaması gerekir. Yani dinlettirilecek tanıkların işverene karşı açtığı bir davanın olmaması, işçi ile menfaat birliği içinde bulunmaması gerekir. Bunun yanında tanıkların işçi ile aynı dönemde çalışmış olması ve işçinin çalışma koşullarını ve şartlarını bilebilecek durumda olması gerekir.

Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Yukarıda da ifade edildiği üzere kanuni normal çalışma süresi haftalık 45 saattir. Bu miktarı geçen çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir.

Bunun yanında haftalık 45 saati geçmese bile, bir işçinin iş yerinde günlük 11 saatten fazla çalışması durumunda 11 saati aşan kısımlar da fazla mesai olarak değerlendirilir. Gece saatlerinde çalıştırılan işçilerin günlük çalışma saatleri ise 7,5 saati geçemez. Gece saatlerinde ya da gece vardiyasında çalışan bir işçinin haftalık çalışma saati 45 saati geçmese ile bir günde 7,5 saatten fazla çalıştırılması halinde, bu miktarı aşan çalışmaları da fazla mesai olarak nitelendirilir.

İşçinin iş yerinde çalıştığı süreler içerisinde kullandığı ara dinlenme molaları, yani yemek molası ve çay molası gibi fiilen çalışmadığı süreler bu sürelerin hesabından dışlanır. Ancak bunlar dışında işçi, iş yerinde bulunduğu saatler içerisinde işin olmaması ya da işlerin sakin geçmesi gibi nedenlerle fiilin çalışmasa dahi, bu süreler mesaisinden dışlanamaz.

Fazla çalışma ücretine hak kazanan işçiye, fazla çalıştığı her bir saat için ücretinin %50’si oranında zamlı olarak fazla mesai ücreti ödenir.

Fazla çalışma iddialarının uzun bir döneme ilişkin olması, yazılı delillerle net ve kesin olarak ispatlanamaması ve yalnızca tanık beyanlarına dayanması durumunda Yargıtay’ın yerleşik kararları ve bu yönde gelişen uygulama çerçevesinde hesaplanan fazla mesai ücretlerinden %30 oranında hakkaniyet indirimi yapılması gerekir.  

Fazla Mesai (Çalışma) Ücretleri Nasıl Hesaplanır?

Fazla Mesai Ücretlerinin Hesaplanma Yöntemi

4857 sayılı İş Kanunu’nu md.41/2 uyarınca, normal çalışma süresi 45 saatin altında olan işyerlerinde yapılan fazla süreli çalışma ücretinin %25’i; normal çalışma süresi 45 saat olan işyerlerinde fazla mesai ücretinin %50 zamlı ödenmesi gerekir.

Taraflar arasında sözleşme ile çalışma saatleri konusunda başka bir uygulama benimsenmemiş ise fazla çalışmaların karşılığı hesaplanırken;

• İşçinin bir ay boyunca aldığı maktu ücretin saat bazında karşılığının hesaplanması için ücreti 225’e bölünür. Bu ücretin 1,5 katı alınır.
• İşçinin haftalık olarak yaptığı fazla mesai saatiyle  zamlı ücretin çarpımı sonucunda fazla mesai ücreti ortaya çıkar.

Fazla Çalışma Ücretine Hak Kazanamayan Meslekler Nelerdir?

Yerleşik Yargıtay uygulamaları çerçevesinde, bir iş yerinde üst düzey yönetici sıfatıyla çalışan, üstlendiği görev nedeniyle kendisine yüksek ücret ödenmesi kararlaştırılan, çalışma saatlerini ve koşullarını kendisi belirleyebilen, işiyle alakalı olarak bir üst kişiden emir ve talimat almayan, üst düzey yönetici konumundaki çalışanların fazla mesai alacağına hak kazanamayacağı kabul edilmiştir.

Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Zaman Aşımı Süresi

4857 Sayılı Kanunun 32. Maddesine göre işçi alacakları, 5 yıllık zaman aşımı süresine tabidir. Buna göre fazla çalışma ücretleri, ilişkin oldukları aydan itibaren 5 yıllık sürenin geçmesiyle zaman aşımına uğrar.

Fazla Çalışma (Mesai) Ücretine İşletilecek Faiz Oranı

Fazla çalışma ücretine,  4857 Sayılı İş Kanununun 34. Maddesi gereğince bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı yürütülür.

Fazla Çalışma Ücretinin Ödenmemesi Halinde İşçinin Yasal Hakları

Fazla çalışma ücretleri, esas olarak ilişkin olduğu ay sonu itibariyle işçinin ücret bordosuna yansıtılarak ödenmelidir. İşveren tarafından söz konusu ücretlerin hiç ödenememesi, eksik ödenmesi yahut ödemelerin düzensiz olması halinde yasa koyucu, işçiye bu nedenle haklı fesih imkanı tanımıştır. Bu kapsamda işçi, 4857 Sayılı İş Kanunun 24/II-e maddesi uyarınca fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi sebebiyle iş akdini haklı nedenle ve derhal feshetme hakkına sahiptir.

Fazla Mesai Ücretleri Nasıl Talep Edilebilir?

Fazla mesai ücreti, esas itibariyle ücret alacağıdır. İşçinin fazla çalışmalarının karşılığı ücretin hiç ödenmemesi yada eksik ödenmesi durumunda işçi, ödenmeyen fazla mesai alacakları için işverenine karşı yasal yollara başvurarak dava açabilir.

7036 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunun  3. Maddesi uyarınca dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması gerekir. Arabulucuya başvuru, dava şartıdır.

7036 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunun  5. Maddesi uyarınca işçilik alacakları davasında görevli mahkeme İş Mahkemeleridir. İş Mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde bu dava, asliye hukuk mahkemelerinde iş mahkemesi sıfatıyla görülmektedir. Anılan Kanunun 6. Maddesi uyarıca yetkili mahkeme;

(1) İş mahkemelerinde açılacak davalarda yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesidir.

(2) Davalı birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.

(3) İş kazasından doğan tazminat davalarında, iş kazasının veya zararın meydana geldiği yer ile zarar gören işçinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.

(4) İş mahkemelerinin yetkilerine ilişkin olarak diğer kanunlarda yer alan hükümler saklıdır.

(5) Bu madde hükümlerine aykırı yetki sözleşmeleri geçersizdir.

İş Hukuku Avukatlarımız

İş Hukuku Avukatı Cem Akyazı

İş Hukuku Avukatı Mücahit Ahmet TUMBUL

İş Hukuku Avukatı Selda TOPRAK

İletişim: 0212 706 90 30